مشاوره تحصیلی : اضطراب يکي از شايعترين حالات روحي است که تقريباً در همه ي انسانها در طول زندگي و به درجات مختلف بروز مي کند. اضطراب امتحان نيز معمولاً با نزديک شدن امتحانات در فرد نمايان مي شود. وجود اندکي اضطراب در انسان هم طبيعي و هم لازم است، ولي اگر از حد بگذرد براي او مشکل ساز خواهد بود، بطوريکه با داشتن اطلاعات و مهارت قادر نخواهد بود امتياز لازم را کسب کند.
تعريف اضطراب امتحان:
اضطراب امتحان نوعي خود مشغولي ذهني است که با "خود پنداره" ضعيف و ترديد فرد درباره ي تواناييهاي خود مشخص مي شود و غالباً با شناخت منفي، عدم تمرکز حواس، واکنشهاي جسماني نامطلوب و افت تحصيلي همراه است. به عبارت ديگر وقتي که فرد درباره ي کارايي و توانايي ذهني خود در موقعيت امتحان ، دچار نگراني و تشويش شود، بطوريکه اين احساس موجب کاهش و افت عملکرد واقعي او گردد. مي گوييم دچار اضطراب امتحان شده است.
انواع اضطراب امتحان
الف ) اضطراب تسهيل کننده يا تسريع کننده:
به اضطراب کم و يا در حد معقول که موجب تلاش بيشتر براي کسب موفقيت مي شود و نتيجه بهتري را عايد فرد مي کند، اضطراب تسهيل يا تسريع کننده اطلاق مي شود
نشانه ها يا علايم اضطراب تسهيل يا تسريع کننده :
1 ـ فرد به خاطر مرور کردن درسهايش دچار هيجان مي شود.
2 ـ خودش را در اتاقش حبس مي کند و مشغول درس خواندن مي شود و به کوچکترين مزاحمت اعتراض مي کند.
3 ـ به شيوه ي خاصي درسهايش را مرور مي کند ، مثلاً با صداي بلند درس مي خواند در اتاق راه مي رود و يا دراز مي کشد.
4ـ به درخواستهاي اطرافيان توجه نمي کند يا در مقابل خواسته ها با اعتراض مي گويد که درس دارد.
5 ـ کم غذا يا نسبت به غذايي بي ميل مي شود.
ب ) اضطراب ناتوان کننده :
اضطراب ناتوان کننده دلهره و تشويش شديدي است که يا خود فرد دارد و يا اطرافيان آن در فرد تشديد مي کنند. اضطراب شديد اثر منفي روي عملکرد فرد مي گذارد، زيرا با متأثر و درگير کردن ذهن ، زمينه اي فراموشيهاي زودگذر و خطاهاي ادراکي را فراهم مي کند.
نشانه هاي اضطراب ناتوان کننده :
1ـ فرد به خاطر مرور درسهايش دچار هيجان بيش از حد مي شود. 2ـ داراي دلشوره و دل بهم خوردگي(احساس پروانه در شکم) است. 3 ـ هنگام مرور درسهايش دستپاچه و عجول است.
4ـ از اينکه هر چه مي خواند، چيزي نمي فهمد نالان است. 5 ـ از گرفتن نمره ي کم ترس و وحشت دارد. 6 ـ هنگام درس خواندن، ناخنهايش را مي جود، پوست لب را مي کند يا با موي سرش بازي مي کند. 7 ـ بيش اشتهاست و نمي تواند غذا بخورد. 8 ـ حالت تهوع دارد. 9 ـ گريان است و بهانه گيري هاي بي دليل دارد.
علت هايي اضطراب امتحان:
عوامل زير باعث اضطراب امتحان در فرد مي باشد:
1 ـ سختگيريهاي بيش از حد: زماني که والدين با نزديک شدن زمان امتحان، فشار مضاعفي براي آماده شدن و گرفتن نمره (معمولاً بيست) در مورد فرزند خود به کار مي برد و يا پي در پي درباره امتحان به او هشدار مي دهند.
2 ـ ترس و تهديد: وقتي اطرافيان و مخصوصاً والدين، شرايط ويژه سخت در ايام امتحان برقرار مي کنند و فرزند خود را از گرفتن نمره کم يا عدم قبول شدن مي ترسانند و تهديد مي کنند.
3 ـ عدم آمادگي: هنگامي که فرد به علت نداشتن برنامه ريزي درسي و مطالعه صحيح آمادگي لازم را براي امتحان کسب نکرده باشد.
4 ـ رقابت : زماني که دانش آموزان در مدرسه يا فرزندان در خانه براي برتري يافتن بر يکديگر به رقابت بپردازند.
5 ـ والدين مضطرب: وجود اضطراب در والدين موجب انتقال آن به فرزند و تشديد اضطراب او مي شود (مخصوصاً در ايام امتحان).
6 ـ مقايسه کردن : هر گاه ناتوانايي هاي فردي با توانايي هاي فرد ديگري سنجيده شود و اين امر با سرزنش همراه باشد، اعتماد بنفس فرد کم و بر اضطراب او افزوده مي شود.
7 ـ بيش از حد مهم جلوه دادن بعضي از درسها: وقتي اطرافيان بعضي از درسها را به هر دليلي خيلي مهم تلقي مي کنند، در فرد ترس يا نگرش منفي نسبت به آن درسها بوجود مي آيد.
8 ـ پاداش مناسب: زماني که اطرافيان براي قبول شدن يا گرفتن نمره بالا و (معمولاً بيست) پاداش بيش از حد در نظر مي گيرند.
9 ـ تفکر منفي: وقتي اطرافيان فردي را با القابي مانند بي استعداد، بي عرضه و ... مورد خطاب قرار مي دهند تصوير ذهني ناتواني يا تفکر منفي را در فرد بوجود مي آورند. اين امر اضطراب امتحان را در فرد تشديد مي کند.
10 ـ بيماريها: اگر بدون توجه به بيماريهاي جسمي يا روحي رواني و اقدام براي رفع آنها، فشار بيش از حدي به فرد براي درس خواندن و آماده شدن براي امتحان وارد شود، ممکن است دچار اضطراب شود.
11 ـ عدم تمرکز: عدم دقت و تمرکز درانجام تکاليف يا درس خواندن در طول ساعت باعث مي شود تا يادگيري سطحي باشد و در موقع امتحان يادآوري مطالب دشوار و موجب اضطراب شود.
12 ـ مقررات در جلسه امتحان:گاهي قوانين خشک، رسمي و انعطاف ناپذيري که بر مبناي عدم اعتماد به نفس به دانش اموز از سوي مدرسه و عوامل اجرايي امتحانات وضع گرديده ، مي تواند بر شدت اضطراب بيفزايد. 13 ـ انتظار بيش از حد از خودگاهي اضطراب امتحان به اين دليل است که انتظارات فرد از خود ، بيش از توانايي هاي اوست.
راهکارهاي کاهش اضطراب امتحان :
1 ـ به فرزندمان يادآوري کنيم همواره به خدا توکل و هر کاري را با نام او شروع کند، زيرا ياد خدا آرامش دهنده ي دلهاي مضطرب است.
2 ـ بر توانايي هاي فرزندمان تأکيد کنيم تا اعتماد به نفس او تقويت شود.
3 ـ انتظارات خود را با توانايي هاي فرزندمان هماهنگ کنيم و از او توقع بيش از حد نداشته باشيم.
4 ـ تلاشهاي فرزندمان براي کسب موفقيتهاي هر چند کوچک را قدر بدانيم و او را تشويق کنيم.
5 ـ عملکرد فرزندمان را با خودش مقايسه کنيم ، در صورت پيشرفت او را تشويق کنيم و در غير اينصورت درصدد علت يابي و رفع آن باشيم.
6 ـ امتحان جزيي از فرآيند آموزش است. آن را عملکرد طبيعي و معمولي آموزش بدانيم و از حساسيت بي مورد نسبت به آن بپرهيزيم.
7 ـ شرايط فيزيکي و عاطفي مناسبي را در ايام امتحانات براي فرزندمان فراهم کنيم.
8 ـ از ابتداي سال تحصيلي فرزندمان را با نحوه ي برنامه ريزي درسي ، روش صحيح مطالعه و مرور درسها آشنا نماييم تا هنگام امتحان از انباشته شدن مطالب درسي و اضطراب امتحان بکاهيم.
9 ـ به فرزندمان اطمينان خاطر بدهيم که در کنار او خواهيم بود و اگر مشکلي داشت او را ياري خواهيم کرد.
10 ـ با فرزندمان به گونه اي رفتار کنيم که او بتواند عقايد و نگراني هاي خود را درباره امتحان آشکارا بيان کند.
11 ـ آخرين وضعيت درسي فرزندمان را از معلم يا معلمهايش جويا شويم تا بهتر بتوانيم به او کمک کنيم.
12 ـ از غيبت کردن فرزندمان در ايام و نزديکي امتحانات حتي الامکان جلوگيري کنيم، زيرا در اين دوران درس ها دوره مي شوند و فرزندمان مي تواند اشکالات احتمالي خود را از معلم بپرسد و آنها را برطرف کند.
13 ـ در ايام امتحان فضاي خانواده را شاد و آرام نگه داريم و از مشاجره و برخوردهاي لفظي بخصوص با فرزندانمان خودداري کنيم.
14 ـ در ايام امتحان از شرکت در جشن ها و ميهماني ها و يا برگزاري ميهماني حتي الامکان خودداري کنيم.
15 ـ براي ايجاد تنوع و رفع خستگي فرزندانمان در ايام امتحان و درس خواندن، مدت زمان مناسبي را براي تفريح يا بازي و تماشاي تلويزيون در نظر بگيريم.
16 ـ ساعت خواب فرزندانمان را طوري تنظيم کنيم که خواب مورد نياز آنها تأمين شود، به عبارت ديگر شبها زودتر بخوابند تا صبح زودتر بيدار شوند. مطالعه تا نيمه هاي شب علاوه بر خستگي سبب عدم يادگيري مي شود.
17 يادآوري نماييم سرجلسه امتحانَ، لوازم التحرير و وسايل مورد نياز را با خود همراه داشته .
18 ـ فرزندانمان را روز امتحان با ملايمت بيدار و زودتر از معمول راهي مدرسه کنيم که به موقع سر جلسه امتحان حاضرشوند، تا اضطراب امتحان اضافه نشود.
19 ـ به فرزندانمان آموزش دهيم که دعا باعث آرامش و رسيدن به موفقيت مي شود، اما شرط مستجاب شدن دعا، تلاش و کوشش خود ماست.
20 ـ با استفاده از نمونه سؤالات سالهاي قبل ، امتحان آزمايشي از فرزندانمان بگيريم و آن را تصحيح کنيم. با اين روش، علاوه بر کاهش اضطراب آنها، درسهايي را که بايد بيشتر تمرين کنند، تشخيص داده و بهتر مي توانيم آنها را راهنمايي کنيم.
21 ـ برنامه امتحاني فرزندانمان را در جايي نصب کنيم و به آنها بگوييم، روي هر امتحاني که مي دهند يک خط بکشند. اين کار انگيزه ي بيشتري براي درس خواندن و احساس نزديک شدن به پايان امتحان را در آنها به وجود مي آورد.
22 ـ بهتر است معلمان ، محيط مساعد و آرامي را براي دانش آموزان در جلسه امتحا فراهم آورند تا اضطراب دانش آموزان کاهش يابد.
23 ـ اگر معلمان انتظارات ، اهداف ، نحوه نمره گذاري و نوع امتحان را مشخص کنند، دانش آموزان مي توانند با توجه به آنها برنامه ريزي کنند تا از اضطرابشان کاسته شود.
24 ـ برگه هاي امتحان کلاسي يا تکاليف فرزندانمان را به همراه خود آنها بازبيني کنيم تا نقاط ضعيف و قوت درسي خود را دريافته و در مواردي که ضعف دارند تمرينات بيشتري انجام دهند.
25 ـ توجه داشته باشيم کسب نمره بد فرزندانمان در امتحان به معني بد بودن آنها نيست، بلکه بدان معناست که فعاليت آنها در آن درس کم بوده و يا مفاهيم اساسي آن درس را نمي دانند.
موفق و پیروز باشید
منبع : مدرسين آموزش خانواده شهر تهران
http://www.tv7.ir/portal/index.php?option=com_content&id=96&Itemid=69